Sinekkapan Bitkisinin Hizli Hareketi

> Bitkiler icin hareket ve surat pek soz konusu degildir. Yapraklari hidrolik bir sistemle hareket ettirilen mimoza bitkisi, benzer bir sistem kullandirilan ve suyu aldiginda acilip dirilen bitkiler adiyla meshur col bitkileri ve tohumlarini 50 km/saat hizla 120 metre oteye firlatabilen aci kavun bitkisi, bitkiler �lemindeki hareket ve hizliliga guzel orneklerdir.1 Diger guzel bir ornek ise, sinekkapan bitkisidir. Sinekkapan bitkisi, cevikligi ve manevra kabiliyeti yuksek olan sinek ve bocekleri yakalayabilecek harika bir sistemle donatilmistir. Kaslari olmadigi h�lde, goz kirpmadan daha kisa sayilabilecek, saniyenin onda birlik bir zaman diliminde yapraklarini kapatarak sinegi hapseden bu bitkilerin hizliligi arastirmacilarin dikkatini cekmistir. Bu hizliligin bitkinin yaprak geometrisi ile ilgili oldugu ve yay hareketine benzer bir tesirin neticesinde meydana geldigi son zamanlarda ileri surulmustur.2,3 Bitki hareketleri genelde yavastir ve bircok hareket, bitkinin ic sisteminin, suyu hucreler arasinda yavasca dagitmasi ile meydana gelmektedir. Sinekkapanin hareketi ise, bu tip bir hareketin yaklasik 10 kati hiza sahiptir. Arastirmacilar bu hizli hareketi takip edebilmek icin bitkinin yapraklari uzerine isikli referans noktalari yerlestirdiler ve hizli video kameralar ile hareketi kaydettiler. Ayrica yapraklardaki uzamayi hassas bir sekilde olcebilmek icin mikroskop kullandilar. Video goruntulerinin incelenmesinden yapraklarin egriliginin, kapanma esnasinda, disbukeyden aniden icbukeye dondugunu fark ettiler. Bu h�dise muhendislikte burkulma terminolojisi ile ifade edilir. Arastirmacilar bu yaprak hareketine ait matematik modeli de gelistirdiler. Duz ve narin bir cubugu uzunluk yonunde iki uctan sikistirirsaniz, cubuk aniden orta kismindan bukulerek bir yay seklini alacaktir. Bu yay sekli, disbukey veya icbukey iki farkli kararli sekilden birisidir. Cubuk belli sartlar altinda bir kararli sekilden digerine cok hizli bir sekilde gecis yapabilir. Iste bitki yapraklarinda bu muhendislik mekanizmasi ustaca kullanilarak kapanma hizi artiriliyordu. Kismen icine cokmus tenis topunun sikistirilmasi neticesinde aniden eski duzgun sekline donmesi de bu bitkidekine benzer bir mekanizmayla olmaktaydi. Bu hareket sirasinda acaba mikro olcekte ne gibi degisiklikler olmaktaydi? Yapilan incelemelerde, kapana konan sinegin yaprak ustundeki tuycukleri uyardigi ve bu uyarinin dis hucrelere su pompalamayi tetikledigi gorulmustur. Yapraklarin dis yuzeyindeki hucreler uzarken ic kisimdaki hucreler ayni kalmaktadir. Uzamalardaki bu farklilik mekanik bir basinca donuserek bitkinin distan ice dogru aniden kavislenmesi saglanmaktadir. Bu ani hareketin oncesinde bir saniyelik bir hazirlik suresi gecmektedir. Bitkiye yerlestirilen bu harika sistemin alici �letlere ve mikroakiskanlarda valf mekanizmalarina uygulanmasi dusunulmektedir. Prof.Dr. M.Sami POLATOZ