>
Kuantum Mekanigi'nin kurucularindan unlu fizikci Paul Dirac'tan, Moskova Universitesi'ni ziyaret ettigi sirada, gelecek nesillere aktarilmak uzere seref defterine bir seyler yazmasi istenir. Bu teklifin sadece buyuk bilim adamlarina yapildigini bilen Dirac, biraz dusunme ihtiyaci hisseder. Cunku yazacagi sey gelecek nesillere aktarilacagindan hem cok m�n�li olmali, hem de nesiller boyu gecerliligini muhafaza etmelidir. Eline kalemi alan Dirac, su veciz mesaji yazar: "Bir fizik kanunu, matematik (riyaz�) guzellige sahip olmak zorundadir." Aslinda Dirac, yaratilmis butun varliklarda guclu matematik hesaplar oldugunu biliyor ve bunu da acikca belirtiyordu. Yukaridaki soze bu acidan bakildiginda, onun ne demek istedigini daha iyi anliyoruz.
Varliklarin fizik� ve kimyev� pek cok ozelligi matematik kanunlarina t�bi oldugu gibi, gorunen yuzleri de, matematik prensiplerine baglidir. Varliga bu gozle baktigimizda, yapisindaki mukemmelligin yani sira, cehresindeki goz alici guzelligin de farkina variriz. 'Cemil', 'B�ri', 'S�ni' ve 'Musavvir' gibi isimlerin tecellisi olarak yaratilan varliklarin dis gorunuslerindeki bu guzellik, birden fazla faktorun ayni anda birlikte bulunmasina baglidir. Bu faktorler icinde en onemli olani, 'parcalar arasindaki olcu ve �henkteki guzellik' olarak tarif edilen 'simetri'dir. Varliklar, cok cesitli simetrik ozelliklerde, buyuk bir san'atla yaratilmistir.
Simetrinin en yaygin cesidi, sag-sol (ayna) simetrisidir. Bir cismin kendisiyle aynadaki goruntusu tam bir simetri teskil eder. Bundan hic de geri kalmayan bir simetri, insan vucudundaki simetridir. Vucudumuzun sag ve sol tarafi goruntu olarak, birbirinin simetrigidir. Alin, burun, cene ve gogsun tam ortasindan gecen ve vucudu ikiye ayiran bir cizgiye gore bu iki parca simetriktir. Bu parcalardan birini alip tam kestigimiz yerden bir aynaya yaslarsak, aynadaki goruntuyle tam bir vucut goruntusu meydana gelir. Boyle olmasinin sebebi; kollar, bacaklar, gozler, kulaklar, burun ve dudaklar gibi organlarin, bahsettigimiz cizgiye gore simetrik yaratilmis olmasidir. Ayni simetrik yapi, canlilarin buyuk cogunlugunda da vardir. Butun memeliler, surungenler ve kuslar bu simetrik yapida yaratilmistir.
Acaba su soruyu hic dusunduk mu? ‘Aynaya baktigimizda nicin sag tarafimizi sol, sol tarafimizi sag olarak goruyoruz da, alt tarafimizi ust, ust tarafimizi alt olarak gormuyoruz?’ Cok mantiksiz gorunmekle beraber, oldukca mantikli bir soru. Cunku aynaya gore sag-sol munasebeti ile alt-ust munasebeti arasinda bir fark yok. Bunun sebebi, bizim vucudumuzla ilgili olmali. Yaninizda, sol tarafi uzerine yuzu aynaya donuk yatan birinin oldugunu dusunun. Onu aynada, sag tarafi uzerine yatan biri olarak goreceksiniz. Bu durumda ayna, yerde yatan adamin sag ve sol taraflarini degistirmeyip, alt ve ust taraflarini degistirmis oldu. Bunun sebebi, vucudumuzun sag ve solunun simetrik olmasidir. Eger vucudumuz simetrik olmasaydi, aynadaki goruntumuz bize benzemeyecekti.
Simetrinin bir diger cesidi ise, donme simetrisidir. Kum ustune birakilmis eskenar ucgen seklinde metal bir levha dusunelim. Bu levhayi, merkezinden gecen eksen etrafinda 120 derece dondurursek, ucgenin yeni konumu, eski konumunun kum uzerinde biraktigi ize tam olarak oturacaktir. Bunun sebebi, eskenar ucgende 120 derecelik donme simetrisinin olmasidir. Ayni sekilde karede 90 derecelik, duzgun cokgende (n sayida kenari olan) ise, 360/n derecelik donme simetrisi vardir.
Kar kristallerinin duzgun altigen simetrisi de, insanlarin ilgisini en cok ceken goruntulerden biridir.
Bir de, uc boyutlu donme simetrisine sahip olan sekiller vardir. Bunlarin en onemlileri duzgun cok yuzlulerdir. Bunlarin sayilarinin sadece bes oldugu, Eflatun'dan beri bilinmektedir. Bu cok yuzlulere bir ornek, kristal yapisi kup seklinde olan tuz kristalleridir. Yakin zamana kadar, k�inatta yapisi duzgun yirmi yuzlu olan bir varligin olup olmadigi bilinmiyordu. Ancak kopeklerde karaciger hastaligi ve enfeksiyona yol acan adenovirus'un seklinin tespit edilmesiyle, duzgun yirmi yuzlu bir varligin da mevcut oldugu ortaya cikmis oldu.
Donme simetrisinin normo �lemdeki en guzel ornegi ise, papatya gibi ciceklerde gorulebilir.
Simetrik yapilari sadece normo ve mikro �lemde degil, makro �lemde de gormek mumkundur. Semanin derinliklerinde gordugumuz o muthis buyuklukleri kucultup goz onune getirdigimizde, gezegenlerin Gunes etrafindaki simetrik hareketlerinden galaksilerin spiral simetrisine kadar cesitli simetriler musahede edebiliriz.
Ilginc olan bir husus da, gozle gorulebilen canlilardaki simetrik yapinin, canlilarin ic organlarindan ziyade dis gorunuslerinde olmasidir. Mesel�, insan vucudunun ic organlarindan akciger, karaciger, mide ve bagirsaklar simetrik olmadigi gibi, vucudun sol tarafinda kalb, sag tarafinda yoktur. Ayrica beyin yarim kureleri de ayni degildir. Buna ragmen insan vucudundaki metabolik faaliyetler mukemmel islemektedir
matematik guzellik, sadece estetik icin mi verilmistir? Allah her seyi tek maksat veya g�yeye muteveccih degil, aksine bir cok hikmet ve fonksiyon-yapi munasebeti icinde yaratmaktadir. Mesel�; gozlerimiz cift ve simetrik olarak yerlestirilmeseydi, cisimleri uc boyutlu, yani derinlikli goremezdik. Ayni sekilde, kulaklarimiz da simetrik yaratilmasaydi, seslerin yonunu ve mesafesini tayin etmede zorlanirdik. Ayaklarimiz simetrik olmasaydi dengeli yuruyemez, kollarimiz simetrik olmasaydi yururken vucudumuzun agirlik merkezini koruyamazdik. Kuslarin kanadi simetrik olmasaydi ucamaz, baliklarin yuzgeci simetrik olmasaydi dengeli yuzemezlerdi. Butun bunlar gosteriyor ki, varliklara konulmus simetride, ogrenilecek pek cok hikmetli yon ve guzellik vardir.
Bayram YERLIKAYA |
0 yorum:
Yorum Gönder