> Hava Raporu Tahmini Kuresellesiyor ve Kesinlesiyor
Yerkureyi uzaydan gozetleyen onlarca uydunun verileri ve butun meteorolojik olcum sonuclari, Geoss sistemiyle bir araya getiriliyor ve standartlasiyor. Butun veriler cok sayida hava ve yer olcum sonuclariyla da karsilastirilacak. Sismolojik olcumler veya tibbi bilgiler de bunlara eklenecek.
El Nino kasirgasi, Gine’de orman yangini, Karayipleri bir iki gun sonra kasip savuracak yogun bulutlar ve Burkino Faso’da toplanan dev bir cekirge surusu. Veya Marmara’de depremin yaptigi hasar... Bunlarin hepsi uzaydan izlenebiliyor. Elliyi askin cevre uydusu, yuzlerce gozlem ucagi ve balon, hava ve olcum istasyonlariyla birlikte araliksiz olarak dunyadaki iklim olaylarini takip ediyor.
Her saniye basinda milyonlarda veri geliyor. Fakat bu veriler artik yetersiz kaldigindan, tahminler her zaman dogru cikmiyor. Gozlem aginda buyuk bosluklar var. Mesela denizlerin uzerindeki buz ortusuyle ilgili veriler alinamiyor. Aslinda bu eksikleri Avrupa’nin Cryosat uydusu tamamlayacakti ama kalkisi basarili olamadi. Uydu simdi yeniden yapiliyor.
Iklim uzerinde onemli etkisi bulunan toprak nemi de uzaydan izlenememekte. Denizler uzerindeki ruzgar ve hava basinci hakkinda yirmi yil oncesine gore daha az sey biliyoruz, diyor meteorologlar.
Her veriye farkli bakis
Fakat esas problem, veri bosluklarindan cok iklim ve cevre verilerinin degerlendirilmesinden kaynaklaniyor. Verilerin bircoguna ulasmak ya da karsilastirmak mumkun degil. Cunku her gozlem sistemi kendine ozgu veri standardi ve ayarlarla isliyor.
Mesela Avrupa’daki hava uydularinda nemli hava tabakasi, seffaf saca benzer sirus stratus bulutlari olarak yorumlanirken, Japonya’da alcak stratus olarak tanimlanmakta.
Ama onumuzdeki on yil icinde cok sayida boslugun kapanmasi beklenmekte. Yuz kadar devlet ve uluslararasi organizasyon, uc yil kadar once tum gozlem verileri icin bir meta sistem kurmaya karar verdi. Geoss (Global Earth Observation System of Systems)/Dunya Gozlem Sistemleri Kuresel Sistemi uzerinde Cenevre’deki Meteoroloji Dunya Organizasyonu’ndaki (WMO) on iki kisilik bir uzman ekibi calismakta.
Muthis ekip calismasi
Ekip, uydu verilerini kuresel standarda gore ayarlayacak temel ozellikleri sundu bile. Hava modellerini ornek aldiklarini belirten WMO’nun uzay ucuslari programi muduru Donald Hinsman’in ilginc bir de saptamasi var:
Insanligin geri kalani meteorologlarin yirmi yildir birlik icinde calismalari gibi bir araya gelseydi, dunya, yasamak icin cok daha iyi bir yer olurdu diyor Amerikali bilim adami.
Ilk hava uydusunun uzaya yerlestirilmesi daha elli yil bile olmadi,
Amerikalilar 1974, Avrupalilar ise 1977 yilindan bu yana saat basi, bulutlanmayla ilgili verileri dunyaya gonderen sabit yorungeli uydulari calistiriyorlar.
Tabii artik daha geliskin uydular tum dunyayi gozlemliyor ve bu arada Rusya, Cin, Japonya ve Hindistan da artik olcumlerini WMO’nun verileriyle besliyor. Ve bunlari Arjantin, Kanada ve Guney Kore izleyecek. Geoss ile tum olcum sonuclari tek bir tabloya akacak.
Ikinci adim
Ikinci adim olarak da son kirk yilin arsiv verileri, dunya capindaki veri formatina donusturulecek.
Bu islemlerin ardindan hava raporunun daha iyi tahmin edilebilmesi ve uzun vadeli iklim arastirmalarinin mumkun olmasi beklenmekte.
Bunun icin gerekli olan muazzam bir veri kapasitesi var. Avrupa’nin en modern meteoroloji uydusu MSG-2 bile tek basina 15 dakikada bir dunyanin dortte birine ait yuksek cozunurluklu bir goruntu gondererek her gun modern bir PC’nin 60GB’lik sabit diskini dolduruyor.
Avrupa’nin meteoroloji uydularini calistiran Eumetstat, 25 yillik hava raporu oykusunu 1200 veri bandinda sakliyor. Analog olarak alinan resimler bu birikimin sadece kucuk bir parcasi. Geriye kalanlarin hepsi dijitallestirilmis ve guncel gozlemlerle karsitlastirmak icin kullanilabilmekte.
25 uydunun verileri var
Geoss, uydu verilerini bir araya toplamanin disinda, bunlari cok sayida hava ve yer olcum sonuclariyla da karsilastiracak.
Bunlara mesela sismolojik olcumler veya tibbi bilgiler de dahil.
Tamamlanmis olan ilk Geoss elementi, akintilari, sicakliklari, okyanuslardaki tuz orani ve hava basincini olcen 1250 isletme samandirasindan olusmakta.
Geoss, ote yandan iklim verileri disinda, dogal afetler, saglik problemleri, enerji elde edimi/kullanimi, su dolasimi, ekolojik sistem, tarim ve tur cesitliligiyle ilgili onemli verileri de toplayacak.
Tum bu alanlarda henuz buyuk bosluklarin bulundugunu soyleyen Volker Liebig, Avrupa’nin dunya gozlem sisteminin (Global Monitoring for Environment and Security (GMES) yapimindan sorumlu. GMES, 2012 yilindan itibaren yaklasik 25 Avrupa uydusunun verilerine sahip olacak.
TIR buyuklugunde Envisat
Su anda dogrudan dogruya hava raporu tahminiyle iliskili olmayan Avrupa dunya gozlem verileri, tek bir uyduya ait. 2002 yilinda uzaya yerlestirilen TIR buyuklugundeki Envisat, on farkli olcum enstrumaniyla iklim, atmosfer, hava kirliligi, dogal afet, okyanus ve orman arastirmalari icin ham malzeme gonderiyor.
Bilim adamlari mesela Envisat sayesinde, dunya genelindeki deniz seviyesinin yilda uc milimetre yukseldigini ve hava sicakliginin ise on yilda bir 0,13 santigrat derece yukseldigini ogrendiler.
Cin’deki hava kirliligini gosteren Envisat fotograflari da dikkat cekici. Bunlardan anlasildigi uzere son on yilda, havadaki azot oksit orani ekonomik gelismelere bagli olarak %50 artmis.
GNES programinda olcum aletleri gelecekte cok sayida kucuk uydulara bolusturulecek. Gerci bu durum farkli kameralarin ayni anda izlenmesini zorlastiracak ama buna karsin yeni sorular, yeni uydularla daha kolay yanitlanabilecek.
Guc ve para
GMES sistemiyle yapilan gozlemlerin bircogu kuresel Geoss sistemine aktarilacak, ama bunlarin hangileri olacagina henuz karar verilmedi.
Geoss sistemi, dunyayi tek bir bakista gorebiliyor ama bu herkesin hosuna gitmiyor tabii. Mesela sistemin kuruculari arasinda yer alan Hindistan, Israil ve Iran, nukleer programlariyla ilgili ipucu verebilecek verileri kendilerine sakliyorlar.
Pakistan, Suudi Arabistan, Suriye, Libya ve Kuzey Kore kuresel sisteme katilmadilar bile. Kendi verilerinin aktarimi icin gerekli teknik altyapiyi kuracak durumda degiller. Digerlerinin kendileri hakkinda topladiklari verilerden yararlanabilmek icin de gerekli uzmanlari yok.
Ve Gine’deki yanginin ya da Afrika adalarindaki olumsuz hava kosullarinin Avrupa ve Amerika’yi niye ilgilendirdiklerini soruyorlar.
Oysa bu tur bilgiler guc ve para demek. Kuresellesmis dunyada Fildisi adalarindaki kakao uretiminin basarisiz oldugunu ilk once ogrenen borsa da daha cok kazaniyor. |
