Mercanlar Hasta!

>Mercan setleri... Denizlerin cigerleri sayilan bu olusum, poliplerle yosunlarin birlikte kurduklari bir topluluk. Ancak son yillarda ciddi tehlikelerle karsi karsiya bulunuyorlar. Ve hizla tukeniyorlar. Ilk bakista bitkiye benziyorlar. Aslinda, hayvan turunun bir ornegini olusturuyorlar. Boylari bir santimetreden fazla degil, ama yan yana geldiklerinde, adalarin ve kita sahillerinin cevresinde binlerce kilometrelik bir alani kapliyorlar. Onlar mercan setleri. Mercan polip ailesinin bir uyesi. En yakin akrabalari ise, denizanalari ve denizlaleleri. Jelatinli organizmalar sinifindan olan mercanlar, sadece suyun icinde varliklarini surdurebiliyorlar. Jelatinli organizma olmalarina karsin, bir kaya kadar sertler. Bu da, mercanlarin islenip, cesitli hediyelik esya ve kolye yapimina olanak veriyor. Ilk bakista cok karmasik gorunmelerine karsin, mercanlar oldukca basit organizmalar. Bir mercan hayvani, polip adi verilen alt ucundan bir yuzeye bagli, ici bos ve silindir bicimindeki yapidan olusuyor. Serbest ucta yer alan agiz, dokunaclarla cevrili. Besin toplama islevi goren bu dokunaclar, bir olcude uzanabilen ve avlarini felce ugratan yakici kapsullerle donatilmis bulunuyor. Mercanlar, dunya ekosisteminin en karmasik ve en zengin beslenme damarlarini olusturuyorlar. Tuzlu sularda yasayan baliklarin yaklasik ucte biri, mercan artiklariyla besleniyor. Buna karsin, yeryuzu denizlerinde mercanlarin kapsadigi alan hic de o kadar genis degil. Tum mercanlar, yaklasik 600 bin kilometrekarelik bir alana yayiliyor ki, bu Turkiye'nin yuzolcumunden daha dusuk bir rakam. Vazgecilmez ve olaganustu ozelliklere sahip bir ortam sunan mercan setleri, gunumuzde ciddi bir tehlike ile karsi karsiya. Cunku hizla hastalaniyorlar. Bitkilere benzeyen hayvanlar, hayvan gibi davranan bitkiler. Suyun altinda farklilik, cogu zaman bir anlam ifade etmiyor. Mercanlar, denizlerin diger sakinlerine oranla buyuk bir avantaja sahipler. Cunku rahatca topluluk olusturabiliyorlar. Mikroskobik yosunlarla bir arada yasamayi basariyorlar. Yosunlar, mercanlarin dokularinda bulunan hucrelerle birleserek, mercanlara sarimsi, kahverengi ya da yesil renkleri veriyorlar. Eger mikroskobik yosunlar olmasaydi, mercanlar saydam ve renksiz kalacakti. Mercandaki bir santimetre karede, yaklasik bes milyon mikroskobik yosun bulunuyor. Bu yosunlar, fotosentez yoluyla mercan poliplerinden yayilan karbonik anhidriti, oksijene ve organik birlesimlere donusturuyorlar. Boylece mercanlarin beslenmesine hizmet ediyorlar. Ancak mikroskobik yosunlarin rolu bu kadarla sinirli degil. Mercan polipleri gercekte birer omurgasiz canli. Yani baska bir deyisle, bu hayvanlarin iskeleti yok. Ama, yosunlarin yardimiyla buna da cozum bulmuslar. Yosunlar, mercanlara iskelet olusturmalari icin ana madde olan karbonik anhidriti sagliyorlar. Bu asitli birlesim sayesinde, su, baz acisindan zenginlesiyor ve boylece kalsiyum karbonatin olusumu icin elverisli kosullar doguyor. Gercekten de, ozellikle mercan adalarinin ve mercan setlerinin gelismesini saglayan tas mercanlarinin iskeleti, hemen hemen tumuyle kalsiyum karbonattan meydana geliyor. Avusturalya aciklarinda olmekte olan bir mercan seti Mercan setlerinin olusumu, eski tarihlere kadar uzaniyor. Buyuk bir bolumunun 5.000 ile 10.000 yil once gerceklestigi tahmin ediliyor. Tek tek mercanlar oldugunde, kirec tabakasi birikerek dev temeller kuruyor ve bunlarin ustunde de yeni mercan kolonileri olusuyor. Mercanlar, ureme icin iki yontem kullaniyorlar. Birincisi olan dollenme, genellikle su icinde bazen de sindirim boslugunda gerceklesiyor. Planula adi verilen larvalar, birkac gunden birkac haftaya uzayabilen bir sure yuzdukten sonra sert bir yuzeye yerleserek polip bicimini aliyor. Bir baska ureme bicimi ise tomurcuklanma. Tomurcuk ana polipe bagli kaliyor ve surekli yeni tomurcuklarin eklenmesiyle yeni bir koloni ortaya cikiyor. Yeni polipler olustukca, altta kalan eski polipler oluyor, ama iskeletleri koloniyi destekliyor. Gunumuzde mercan setleri, baslica Akrep ve Yengec donenceleri arasinda kalan sularda bulunuyor. Ama alanlari her gecen gun kuculuyor. Bunun nedeni, sadece mercanin hediyelik esya yapiminda kullanmasi degil. Simdi daha buyuk bir tehdit soz konusu. 1980 yilindan beri uzmanlar, mercan setlerinin renklerini yitirdiklerini vurguluyorlar. Bunun bir tek anlami olabilir: Mikroskobik yosunlar mercanlari terk ediyorlar. Peki neden? Olayi bir tek nedene baglamak mumkun degil. Cunku mercanlarin hepsi esit degil ve her biri cevre kosullarindan farkli bicimde etkileniyor. Gorgonacea takiminin uyelerinden, tipik bir bitkiyi animsatan yumusak mercan ile gercek bir iskeleti olmayan ve daha cok Akdeniz'de yasayan kizil mercan, digerlerine oranla daha saglam ve cevre kosullarina daha kolay uyum gosteriyor. Bir baska neden ise deniz sularinin isinmasi. Mercan setleri, agirlikli olarak Madreporaria takimi adi altindaki tas mercanlarindan olusuyorlar. Bu mercanlar sadece tropikal denizlerle yetisiyor. Deniz suyu sicakliginin 20-29 derece arasinda olmasi ve deniz dibinde kayalarin bulunmasi gerekiyor. Ama asil zorunlu olan, deniz suyunun cok berrak ve temiz olmasi. Ancak ozon tabakasindaki deligin buyumesiyle birlikte, gunes isinlari gezegenimizde daha fazla etkili oluyor ve deniz suyunun sicakligi artiyor. Ayrica, genel cevre kirliligine paralel olarak sular ne yazik ki eskisi kadar temiz degil. Kisacasi elbirligiyle, yeryuzunde birlikte yasamin en mukemmel ornegini oldurmek uzereyiz. Cunku, ekolojik dengenin bozulmasi sonucu yosunlar, mercan setlerini terk ediyorlar. Bir denizlalesinin agzi.