24 Nisan 2007 Salı

Pleistosen Parki’nin Ilk Sakinleri Koruma Altinda

>

Pleistosen Parki’nin Ilk Sakinleri Koruma Altinda


Bilim adamlari Sibirya’da soylari tehdit altinda bulunan hayvanlara ev sahipligi yapacak bir Pleistosen Parki icin haril haril calisiyorlar. Amac buz devrine ozgu bir ekosistem yaratmak. Simdilik 50 hektarlik bir alanda en buyuk ve en agir geyik turunden birkac ornek ve yabani Yakutya atlari kosusturuyor.



Milyonlarca bizon bir zamanlar Fransa’dan, Bering bogazi uzerinden Kanada’ya ve Buz Denizi’nden Kuzey Cin’e kadar yayilmisti. Dunya tarihinin birbiriyle iliskili en buyuk ekosistemi yuz bin yillar boyu dunyaya hakimdi. Fakat son buz devrinin sonlarinda sistem coktu, hayvan ve bitki dunyasi onemli bir degisim gecirdi.

Asagi yukari iki milyon yil once baslayan Pleistosen, yani buz devri, bundan 10.000 yil kadar once sona erdi. Kuzey Amerika ve Kuzey Avrupa’nin buyuk bir kismi kalin buz tabakasiyla ortuluydu, muazzam buzullar guneye dogru kayarken, ayni zamanda kurak ve tozlu bir step, kalin bir serit halinde Guney Avrupa’dan, o zamanlar henuz varolmayan Bering bogazi uzerinden Amerika kitasina kadar uzaniyordu.

Genis bir alana yayilmis olan otlaklar bizon, mamut, tuylu gergedan ve benzer hayvanlarin besin kaynagini olusturuyordu. Magara aslani ve kurt ise bu otcul hayvanlari avlayarak yasiyordu.

Nemli iklime gecis

Bilim adamlari kisa bir sure oncesine kadar, buz devrinden sonra nemli bir iklime gecildigini, ana bitki ortusu olarak da tundralarin gelismesiyle kurak savanlar ve bunlarla birlikte otcullarla beslenen hayvanlarin soyu tukenmisti.



Buz devri hayvanlarinin yok olusuyla ilgili tez boyleydi, ancak yeni arastirmalar farkli bir tablo ciziyor. Buz Denizi’ndeki Wrangler adasinda bundan 3000 yil oncesine kadar mamutlar yasiyordu.

Ve Misk okuzu, Yakutya atlari ve bizonlar gunumuze kadar sinirli bolgelerde yasamlarini surdurmuslerdi. O halde buyuk surulerin yok olusu yeni iklim kosullarina baglanamazdi.

Holosen doneminin baslangicinda hayvanlarin huzuru kacti, cunku kisa bir sure sonra degerli bir besin kaynaginin varligini kesfeden cok becerikli bir avci girmisti yasam alanlarina: Insan!

Insan yok ediyor

Bu buyuk hayvanlarin yok olusundan insanin sorumlu oldugunu tahmin eden ilk bilim adamlarindan biri, Amerikali paleoekolog Paul Martin idi.

Martin "Twilight of the Mammuts" adli kitabinda, son 50.000 yil icinde soylari tukenen hayvanlardan insanlarin sorumlu oldugunu one suruyor. Insanoglu Sibirya’yi kesfettigi zaman iklim de degisime ugramisti.

Bircok bolgede daha sicak ve nemli bir iklim hukum surmeye baslamis, cayirliklar azalip, bos kalan alanlarda caliliklar ve likenler yayilinca once mamutlar, tuylu gergedanlar ve mandalar, daha sonralari ise atlar, Yak ve Misk okuzleri, aslanlar ve testere disli kaplanlar tukenmisti.

Buz devrinin mega faunasindan gunumuze geriye sadece Kuzeydogu Sibirya’nin batakliklasan veya calilikli bolgelerinde Rengeyigi ve cok iri boynuzlu bir geyik turu (Alces alces) kalmisti.

Martin’in bu hizli yok olustan yola cikarak formule ettigi "Blitzkrieg" hipotezini kabul etmeyenler de var destekleyenler de.

Blitzkrieg hipotezi

Bu hipotezi kanitlamak isteyen Rus Bilimler Akademisi muduru Sergej Zimow, simdi Sibirya’nin kalbi sayilan Yakutya’da buz devrine ozgu ekosistemi yaratarak bir Pleistosen Parki kurmak icin kollari sivadi.

Bugun artik Saha Cumhuriyeti olan bolgede mega faunanin son temsilcileri, soylari tukenen akrabalarinin yasam alanlarinin iklim degisimi tarafindan calinmadigini gosterecekler.

Peki ama gercekten var olan iklim degisiminde neler olmustu ? Zimow, Holosen donemindeki erimenin hayvan soylarinin tukenmesindeki rolunu kabul etmiyor. Eger bu tez dogru olsaydi, mamutlar Holosen doneminin baslangicindan 7000 yil sonra bile okyanustaki Wrangell adasinda yasayamazdi.

Hatta kuzey Sibirya’daki mandalar, atlar ve Misk okuzleri de. Bu bolgede gunumuzde hukum suren iklim kosullari, Orta Avrupa’da buz devirlerinde hukum suren ve tum bu turleri barindiran iklim kosullarindan farkli degil.

Oyleyse kuzeydeki hayvan cennetinin yok olusundan iklim sorumlu olamazdi. Zimow’un gorusune gore cokus asiri avlanma ve cayirliklarin canlanisi ise otcul hayvanlar sayesinde gerceklesmisti.

Proje gerceklesiyor

Yakutya’da da bugun hala Pleistosen doneminin iklim kosullari hukum suruyor ve bu iklim de Zimow’un simdiden Kolima bolgesinde islemeye baslayan projesi icin cok uygun.

Kolima’nin ovalarinda 160 kilometrekarelik alanda Rengeyikleri, yabanilestirilmis atlar, Misk okuzleri, birkac kucuk hayvan, ayilar, kurtlar ve diger etciller dolasiyor.

Bunlardan bircogu hala avlanmakta, sayilari ve bitki ortusu uzerindeki etkileri henuz yetersiz ama bu durum yavas yavas degisecek. Zimow yaz gelmeden 1600 hektarlik alaninin etrafini citlemis olacak. Boylece burada 300 ila 400 etcil ve otcul hayvan yasayabilecek. Zimow’un hedefi Kanada’da yasayan ve soylari tehdit altinda olan orman bizonlarini ithal etmek.

Mamutlar nerede

Pleistosen Parki en sonunda 75.000 hektarlik bir alana yayilacak. Gunun birinde yabani atlar donmus topraklarda (Permafrost) dort nala kostuklarinda, kurtlar, ayilar ve cakallar da tay ve geyik avlayabilecekler. Daha sonralari ise parkta soyu tukenmis olan magara aslaninin en yakin akrabasi olan Sibirya kaplanlarinin bile yasanmasi bekleniyor.

Bu Pleistosen manzarasinda boylece geriye tek bir eksik kalacak: Gercek mamutlar. Ve bilim adamlari mamutlari yeniden yasatma konusunda o kadar umutsuz degiller aslinda. Genetik gunumuzde yasayan fillerin DNA malzemesinden, Pleistosen filleri yasatacak duruma gelince belki torunlarimiz Sibirya topraklarinda mamut denilen hayvanin nasil bir canli oldugunu yakindan gorebilme sansina kavusabilirler.

0 yorum: