Minik ’Vernanimalcula’ Canli Evrimin Tarihini Degistirdi

> Minik ’Vernanimalcula’ Canli Evrimin Tarihini Degistirdi Karmasik yapili hayvanlarla ilgili evrim surecinin erken Kambriyen donemde yasanan bir patlamayla birlikte basladigi sanilmaktaydi. Ne var ki, 2004 yilinda mikroskobik boyutlu Vernanimalcula’nin bulunmasi karmasik yapili hayvanlarin koklerinin Kambriyen doneminden de oncesine uzandigini ortaya koyuyor. Hayvanlarin evrimi, paleontoloji, yani eski canlilar bilimiyle ugrasan paleontologlarin ana arastirma konularindan biridir. Canlilarin evriminde onemli bir asama, iki yanli, bilateral, veya simetrik canli yapisinin ortaya cikisidir. Bu konuda ozellikle Cin’in bazi bolgeleri, paleontologlarin tam bir av sahasi gibidir.. Size simdi paleobiyolog (eski canlilar biyologu) David J. Bottjer’in Scientific American dergisinde yayimlanan simetrik canlilarin cok ilginc kesif oykusunun ozetini sunuyoruz... Aracin uzaklasarak gozden yitisini izledigimiz sirada, Cin Bilim Akademisi paleontoloji uzmanlarindan Jun-Yuan Chen, "O kamyonda bir ’bilaterian’ var," dedi. Chen’in yani sira, Guney Kaliforniya Universitesi’nden Stephen Q. Dornbos ve David J. Bottjer, 2002 yilindan beri Guizhou’da yeryuzunun en eski hayvanlarinin mikroskobik fosil orneklerini izini surmekteydiler. Bilateral simetri Daha kesin bir deyisle, bilaterian bir canli orneginin pesindeydiler. Bu ne demek? Bilateral simetri, yani bedenin tam ortasindan gecen bir duzlemin canliyi iki es yariya ayirdigi simetrik tur. Bu turun ortaya cikisi, yasamin gecmisinde can alici bir adim sayilir. Ilk cok hucreli hayvanlar bilateral simetriye sahip olmayan, olustuklari akintilardaki yiyecek parcaciklarini filtreden geciren sunger benzeri bakisimsiz (asimetrik) su canlilariydi. Oysa, cnidarian’lar biraz daha karmasik bir yapiya sahipti ve avlarini sokarak hareketsiz kilan ozel hucreleri vardi. Bilateral, yani cift yanli canlilar, kurtlardan insanlara tum canlilari icine alan bir tur. Ne zaman ortaya ciktilar? Bunlarin tumu de yasamlarinin belli bir asamasinda bedenlerinin sag ve sol yarilarinin bakisimli olmasinin yani sira, genelde agiz, bagirsak ve makattan olusan cok katmanli bedenleriyle dikkat cekiyor. Bu tur bakisimli canlilarin buyuk bir cogunlugu, Kambriyen Patlama adi verilen daha gec bir donemde ortaya cikmakla birlikte, birkac yil oncesine dek bunlarin yeryuzunde ilk kez 555 milyon yil kadar once boy gosterdikleri yonunde bir gorus egemendi. Elimizde daha erken donemlere ait fosillerin bulunmamasi bu "patlamayi" tetikleyen etmenlerin ne oldugu konusundaki goruslerin sinanmasini olanaksiz kildi. Gelgelelim, son bes alti yilda yapilan arastirmalar bu konuda uzun suredir yaygin olan gorusun degismesine ve karmasik yapidaki canlilarin Kambriyen patlamadan en az 50 milyon yil once ortaya ciktiklari yonunde bir kaniya yol acti. Molekuler saatler Molekuler cozumleme, ozellikle de molekuler saat adi verilen bir yontem ilk canlilarin ortaya cikisiyla ilgili yeni dusunce biciminin belkemigini olusturmaktadir. Saat fikri kimi evrimsel degisimlerin belli bir hizla meydana geldigi varsayimina dayanir. Soz gelimi, milyonlarca yillik bir sure icinde degisinimler sabit bir hizla genlerin DNA’siyla birlesirler. Oyle ki, canlilarin DNA’larindaki farkliliklar iki soyun ortak atalarindan ayrilip kendi yollarinda gittikleri ve kendilerine ozgu degisinimleri barindirdiklari tarihin olculmesinde bir "saat" islevi gorebilirler. Bellibasli hayvan gruplarinin ne zaman ortaya ciktiklarinin belirlenmesi amaciyla, Duke Universitesi’nden Gregory Wray ve arkadaslari omurgalilari esas alan bir molekuler saat hizindan yararlandilar. 1996 yilinda yayimlanan arastirma sonuclari bilaterian’larin kokleri 1,2 milyar yil kadar onceye uzanan cok daha ilkel hayvanlardan ayrilarak farkli bir tur olarak ortaya ciktiklari yonundeydi. Ortak ata Molekuler saat yonteminden yararlanan daha sonraki arastirmalar da belirgin bir farklilik gosteren bu bolunmeyle ilgili olarak bir milyar yil ile Kambriyen doneminden hemen oncesi arasinda degisen tarihler ortaya koydular. Sonuclar arasindaki bu tutarsizlik dogal olarak yontemin guvenirligi konusunda birtakim kuskulara yol acti. Dartmouth College’den Kevin Peterson ve arkadaslari tarafindan kisa bir sure once yapilan arastirmada da bu kaygilara dikkat cekildi. Peterson ve arkadaslari arastirmada omurgasizlardan turetilen ve omurgalilarin esas alindigi molekuler saatten daha yavas olan bir hizdan yararlandilar. Soz konusu arastirma bilaterian hayvanlarin son ortak atasinin cok daha yakin bir gecmise uzandigini, ancak bu tarihin yine de Kambriyen patlamanin oncesine, 573 ile 656 milyon yil kadar oncesine denk dustugunu gostermekteydi. Ne var ki, bu tarih bile kimi tartismalarin patlak vermesine neden oldu. Bilaterian’larin ne zaman ortaya ciktiklari konusunda kesin kanitlarin ancak gercek fosiller yoluyla elde edilebilecegi artik acikca bilinmekteydi. Bu gercegin isiginda tasilbilimciler kollari sivayip Kambriyen doneminden eskilere uzanan fosillerin izini surmeye basladilar.