Evcil Hayvanlar Bulasici Hastaliklar Bakimindan Ne Kadar Tehlikeli?

> Evcil Hayvanlar Bulasici Hastaliklar Bakimindan Ne Kadar Tehlikeli? Bati Nil virusu, SARS ve Ebola’nin da yer aldigi, insanlardaki hastaliklarin yaklasik ucte ikisi, hayvanlardan insanlara bulasabilen turde hastaliklar. Bu nedenle de insanlari ne gibi tehlikelerin bekledigini saptamanin en etkili yolu hayvanlari izlemekten geciyor. Hayvan hastanesinde yine her zamanki gibi siradan bir gun yasaniyordu. Gracie feci bir soguk alginligi vardi; Punky’ye kulak iltihabi tanisi konmustu; Ruby kisirlastirilmayi bekliyordu; Sheila’nin ise dilini ari sokmustu. Veteriner hekim, ekibiyle birlikte kopekleri birer birer gozden geciriyor, onlari oksuyor ve ilaclarini veriyor. Tum bu islemler yerine getirilirken insanlarda salgin bir hastaligin onune gecilmesi gibi bir amac gudulmuyor. Ancak hayvanlarla ilgili en kucuk ayrintilar bile bilgisayara yuklenirken, tam da boyle bir girisime katkida bulunuluyor. A.B.D’deki Banfield hastanesi zincirleri hayvan sagligiyla ilgili dunyanin en buyuk veritabanlarindan birine sahip. Evcil hayvanlarla ilgili yeni bir arastirma sayesinde tum bu bilgilerin artik insan sagligina da isik tutmasi bekleniyor. Kedi ve kopeklerde gorulen en zararsiz hastaliklarin bile insanlari kirip gecirebilecek ciddi bir salgin hastaligin habercisi olabilecegine dikkat cekiliyor. Aralarinda yeni ortaya cikan Bati Nil virusu, SARS ve Ebola’nin da yer aldigi, insanlardaki hastaliklarin yaklasik ucte ikisinin hayvanlardan insanlara bulasabilen turde hastaliklar oldugu belirtiliyor. Bu nedenle de insanlari ne gibi tehlikelerin bekledigini saptamanin en etkili yolu hayvanlari izlemekten geciyor. Hastaliklarin erken uyaricisi Hiyarcikli vebadan olen sicanlar ya da veremli sigirlar olsun, hayvanlar oldum olasi hastaligin erken birer uyaricisi olmuslardir. Ne var ki, cogu ulkelerde ciftlik hayvanlari duzenli olarak denetimden gecirilmelerine karsin, bugune dek kimse her gun gozumuzun onunde olan evcil hayvanlari ya da hayvanat bahcelerindeki hayvanlari yakindan izlemeyi akil etmedi. New York’taki Bronx Hayvanat Bahcesi’nde gorevli oldugu sirada yiginla karganin olmesi uzerine bir inceleme yapan ve boylelikle 1999’da Bati Nil virusu salgininin ortaya cikmasina katkida bulunan veteriner Tracey McNamara,"Orada sisteme dahil edilmemis olan bir tani uzmanlari ordusu var. Bunlar hayvanlarinin sagligiyla yakindan ilgilenen ve her Allah’in gunu onlari gozden geciren insanlar,"diyor. Banfield’deki veritabaninin degerini cok onceden fark eden Purdue Universitesi veteriner hekimlerinden Larry Glickman, 2004 yilinda giristigi bir projeyle bu veritabanini tarayip insan sagligina yardimci olabilecek bilgileri ayiklamaya basladi. Soz konusu projenin sonucunda Ulusal Dost Hayvanlar Arastirma Programi ortaya cikmis oldu. Saglikta da yardimci Evcil hayvanlar saglikli olduklarinda bile bizlere yararli bilgiler sunarlar. A.B.D’de her yil yaklasik 1,5 milyon kopek ve 200,000 kedi duzenli olarak saglik denetiminden geciriliyor. Yalnizca bu denetimler bile yilda en az bir milyon kan orneginin, hayvanlarda mutlaka bir hastaliga yol acmasalar bile, insanlar icin tehlikeli olabilecek cesitli patojenler acisindan incelenmesine olanak taniyor. Soz gelimi, Bati Nil virusu kopeklere bulasabilir ve bu canlilarda antikorlarin olusmasina yol acabilir. Ancak, kopekler genellikle bundan etkilenmezler. Bu yuzden, ozellikle cok minik kopek yavrularindan alinan kan orneklerinin incelenmesi virusun o bolgede ne denli yaygin oldugu konusunda bizlere isik tutabilir ve olasi bir tehlikeye karsi bizleri uyarabilir. Glickman’in calismasi meyvelerini coktan vermeye basladi. 2004 yilinda ekip kopeklerde oldugu kadar fare, sigir, at ve insanlarda da gorulebilen ve bakterilerden kaynaklanan leptospirosis adli hastaligi arastirmaya basladi. Bu hastaligin insanlarda gorulen ve Weil hastaligi olarak bilinen turunden olenlerin oraninin %40’lara ulastigini belirten Glickman, hastaligin cografik dagilim ve nicelik acisindan dunyada en sik gorulen hayvanlardan insanlara bulasan hastalik turu olduguna dikkat cekiyor. Tirmanisa gecen salgin Son 30 yildir kopeklerin saglikli kalmalarini saglayan bir asi, ayni zamanda insanlarin da hastaliktan korunmalarina olanak taniyan bir onleyici islevini goruyordu. Ancak 1990’larin ortalarinda bu asinin kapsamina girmeyen yeni virusler ortaya cikmaya ve yayilmaya basladi. 2002-2004 yillari arasinda toplanan laboratuvar sonuclarini inceleyen Glickman boylece bu yeni virus turlerinin yayilimini yakindan izlemis oldu. Glickman’in gozlemleri sonucunda ise, en riskli bolgelerin eskiden ciftliklerin bulundugu yerlerde olusturulan yeni yerlesim bolgeleri oldugu ortaya cikti. Veritabani pire ve keneden kaynaklanan hastaliklarin da denetlenmesine yardimci olabilir. Kedi ve kopekler pire ve kenelerle ilgili bilgilerin dogrudan veterinerlere aktarilmasi acisindan cok ciddi bir islevi yerine getirirler. 2004 yilinda Banfield kliniklerine getirilen 60 bini askin evcil hayvanda pire ve keneye rastlandigi belirtiliyor. Glickman bunlarin herhangi bir hastaliga yol acip acmadiklarini belirlemek amaciyla parazitleri ve onlarin mikrobik iceriklerini inceliyor. Kediler ve kus gribi Hayvanlarin barindiklari evlerin adresleri veritabaninda yer aldigindan, elde edilen sonuclar dogrultusunda kaynaga ulasmak ve riskli bolgeleri belirlemek de cok kolay oluyor. Boylelikle, bu bolgeler belirlendiginde derhal gerekli onlemler alinabiliyor. Soz konusu arastirma programinin simdilerde en buyuk katkisi kus gribi salginini onceden haber vermesi olsa gerek. New Scientist’te yayimlanan arastirmaya gore, 2004 yilinda, Rotterdam’daki Erasmus Tip Merkezi uzmanlarindan Thijs Kuiken, evlerde beslenen kedilerin H5N1 virusu bulasmis yiyeceklerden hastalik kapabileceklerini ve bu hastaligi bir olasilikla yiyecek kaplari ya da bakim icin kullanilan gerecler araciligiyla baska kedilere de bulastirabileceklerini ortaya koydu. Hastaligin kediden insana gectigi yonunde henuz kesin bir kanit bulunmamakla birlikte, laboratuvarda kendisine daha hafif bir insan gribi virusu verilen kedinin antikor urettigine ve virusu gunlerce cevreye yaydigina dikkat cekiliyor. Bu durum grip virusunun insandan kediye gecebilecegini gozler onune seriyor. Kuiken, bu mantiktan yola cikildiginda, tam tersinin de soz konusu olabilecegine ve surekli aksiran bir kedinin insanlarda bir grip salginina yol acabilecegine inaniyor. Bilgi aginin onemi Gelgelelim, yakin izleme alinan hayvanlar yalnizca evcil hayvanlarla sinirli degil. Ayni islemleri hayvanat bahcelerindeki hayvanlara uygulayan Cornell Universitesi arastirmacilari elde ettikleri bilgileri 2001 yilinda yayimlanan Hayvanat Bahcesi Bilgi Agi kapsaminda biraraya getirdiler. 1999 yilinda yasanan Bati Nil virusu salgininda hayvanat bahcesindeki hayvanlarla ilgili incelemelerin buyuk bir rolu oldu. Buralardan alinan kan orneklerinin karsilastirilmasi suretiyle arastirmacilar viruse daha once o bolgede hic rastlanmadigini ortaya koyabildiler. Dahasi, hayvanat bahcelerinde olen hayvanlara hemen her zaman otopsi yapilmasi da veritabaninin gelismesine olanak saglamaktaydi. Hayvanat Bahcesi Bilgi Agi’na bugune dek ulke capinda yaklasik 170 hayvanat bahcesinden ornekler gonderildi. Bu ornekler, hayvanat bahcesinde olen kuslar ve sincaplar, hayvanat bahcesinin hastanesinde gozetim altina alinan hayvanlar, A.B.D Balik ve Yabanil Yasam Orgutu tarafindan itlaf edilen hayvanlar gibi belli gruplara ayrilarak inceleniyor. Bilgi aginin giderek gelistirilip zamanla hasta ve yarali hayvanlarla ilgilenen orgutleri de kapsamina almasi bekleniyor.