En Uzun Hangi Canli Yasiyor?

> En Uzun Hangi Canli Yasiyor? Dunyamizdaki canlilar arasinda en kisa omurlu olanlar bocekler. En uzun yasama rekoru ne bir insanda ne de baska bir memelide: Antarktik sularinda yasayan deniz sungerinin omru 10.000 yili buluyor! Yas otuz bes yolun yarisi eder, Dante gibi ortalarindayiz omrun... Cahit Sitki Taranci’nin unlu Otuz Bes Yas siiri boyle basliyor. Sair ne kadar dogru soylemis degil mi? Gerci son 30-40 yil icinde insan omru uzadi. Ama daha uzun omurlu insanlar genelde zengin endustri ulkelerinde yasiyorlar. Ornegin Bati Avrupalilarin ortalama yasam suresi 79, Amerikalilarin 80 iken Afrikalilar ortalama olarak 55 yil yasayabiliyorlar sadece. Boylece insanin dunya genelindeki ortalama omru 73 yil kadar oluyor ki bu durumda Taranci’nin siiri hala guncelligini koruyor demek. Dunya uzerindeki diger bazi canli turleri icin otuz bes yas henuz bebeklik yasi iken kimi canlilar bu kadar uzun omru ruyalarinda bile goremezler. Mesela Ephemoptera sineginin olgunlasma evresi bir ila dort ay kadar devam eder ama bir gunluk "evlilik ucusundan" sonra ciftlesir, yumurtalarini birakir ve olur. Toplam iki ila dort hafta kadar yasayan Ephemoptera en kisa omurlu canlilardan biridir. Cigneme mekanizmalari korelmis ve bagirsaklari da islevsiz oldugu icin sinekler beslenemezler, bu yuzden de kisa omrunu "evlilik ucusu", ciftlesme ve yumurtlama icin harciyorlar. Arilar alti hafta Yaz aylarinda calisan isci arilar yaklasik olarak alti hafta ya da sekiz yuz kilometre ucacak kadar yasarlar. Onlar kadar etkin olmayan kis ekibinin omru ise asagi yukari dokuz ay kadardir. Fakat yalnizca bocekler dunyasinda degil memeliler arasinda da bazi hayvanlar dunyayi cok cabuk terk etmek zorunda kaliyorlar. Mesela cuce farenin (Soricidae) ortalama yasam suresi topu topu iki yildir, cunku biyolojik saati cok hizli calisir. Bunun bir nedeni beden agirligidir. Minik bedenine ragmen cok fazla sicaklik yayan fare, kaybolan enerjisini surekli yenilemek icin, bir gunde neredeyse kendi agirligi kadar besin alir, dolayisiyla da farenin metabolizmasi dinlenme surecinde bile mesela bir file gore cok daha etkindir. Fil dev cussesine karsin cok daha az enerji harcamakta. Yani buradan su sonucu cikarabiliriz: kucuk bedenli olan ve cok fazla beslenmek zorunda kalan canlilar daha kisa, buyuk bedenli ve daha az enerji harcayan canlilar ise daha uzun omurlu oluyorlar. Fare yuksek enerji sarfiyati yuzunden bir dezavantaja daha sahip. "Hayat motorunun" isleyebilmesi icin genelde oksijene ihtiyac duyar. Ama bazi oksijen molekulleri yakilmamakta ve serbest radikaller ya da reaktif oksijen turleri olarak beden hucrelerine zarar verirler. Ve fare gibi metabolizmasi hizli calisan canlilarda da bu cok sik gorulur. Yasam suresi uzerinde ureme de etkili. Cok erken yasta ureyen cok yavrulayan canlilar genelde uzun yasamazlar. Fareler iki ila alti aylik olduklarinda uremeye yatkin hale gelirken, filler ancak on iki ila on bes yasinda yavrulamaya baslar. Farenin gebeligi dort hafta, filinki ise iki yil devam eder. Uzun yasama rekoru sungerde Hayvanlar dunyasinda en uzun yasayanlar dev kaplumbagalar. Galapagos kaplumbagalari (Geochelone elephantopus abingdoni) olarak bilinen bu hayvanlarin icin hayat yetmisinde yeni basliyor. Seysel kaplumbagasindan (Geochelone gigantea) sonra en buyuk kara kaplumbagasi olan Galapagos kaplumbagasi, asagi yukari bir metrelik zirh gibi kabuguyla 250 kilo gelir. Dev kaplumbaga 200 yillik omrunu her seyden once dusuk kalp frekansina (belli bir sure icindeki kalp atislari) borclu. Kalp ne kadar hizli atarsa yasam suresi o denli kisalir. Seksen yil kadar yasayan normal kara kaplumbagalari ve papaganlarin kalp frekansi cok yavastir mesela. Uzun yasama alaninda rekor sahibi olan belki de Guney Kutbu denizlerinde yasayan sungerlerdir. Cok soguk sularda ve kit besinle yasamalarina ragmen Antarktik sungerleri sicak bolge sungerlerine kiyasla cok daha uzun yasarlar. Bilim adamlari bu omurgasiz canlilarin iki metre uzunlugunda olanlarini bile buldular, oysa sicak sularda yasayan ornekleri olsa olsa 20cm’dir. Guney kutbundaki uc kosullarda metabolizma cok yavas islediginden, dev sungerler bu kadar cok buyuyebilmek icin yuzyillar boyu yasiyorlar demek. Dunyanin en yasli canlisi gercekten de Ross Denizi’ndeki iki metre uzunlugundaki dev bir sungerdir. Bilimsel adi Rossellidae olan bu sunger tam 10.000 yasinda!