Maymunlar ve Para

>bilim teknikte maymunlarla ilgili birsey okumustum ve merak edip arastirdim.. cok ilginc bir arastirma.. para kullanmayi ogrenen maymunlardan birisi kotu yola sapmis.. buyrun yazi.. ------------------------------------------------------ Keith Chen, Yale Universitesi’nin ekonomi bolumunde gorev yapan bir profesor. Keith Chen’in arastirmasi, maymunlara, para kullanmayi ogretmek ve bunun sayesinde topladigi bilgileri, bizlerin yani insanlarin, para ile olan iliskisini karsilastirip, cesitli sonuclar cikarmak. Arastirma, Yale Universitesinin maymun laboratuvarinda basliyor. Bu laboratuvarda yedi adet Capuchin maymunu, bir ana ve bircok kucuk deney kafesinde, para kullanmayi ogreniyor. Para olarak, gumus renkli, somun kullaniliyor. Surec gayet basit. Ana kafesten bir maymun alinip, deney kafesine koyuluyor. Bu maymuna para adini verdikleri somun veriliyor. Maymun oncellikle bu somunu kokluyor, agzina goturuyor. Bu asamada bir tepsi icinde cesitli yiyecekler getiriliyor: elma, uzum ve jell-o. Amac, bu yedi maymunun her birinin sevdigi yiyecek turunu bulmak ve bu yiyecegi elde etmek icin parayi kullanmalarini saglamak. Deney kafesindeki maymun elmayi seciyor. Arastirmacilar, maymuna elmayi vermeden once, elinden parayi alip, maymuna yiyecegi veriyorlar. Bu surec haftalarca suruyor ve maymunlar birkac hafta sonra, ellerindeki somunun yani paranin gucunu anlamaya basliyorlar. Maymunlar paranin kullanimini; arastirmacilar, en cok tercih edilen yiyecegi ogrendikten sonra, yeni bir surec basliyor: fiyatlandirma. Bu yeni surecteki amac, maymunlarin biz insanlar gibi rasyonel kararlar verip vermedigini bulabilmek. Boylece arastirmacilar, bircok maymunun tercihi olan Jell-o’nun fiyatini iki somun, elmanin fiyatini yarim somun ve uzumun fiyatini ise bir somun yapiyorlar. Bulduklari sonuc ise gercekten ilginc. Maymunlar, deney sirasinda, biz insanlar gibi para harcama konusunda cogu zaman rasyonel davraniyorlar. Parasini, en cok yiyecek alabilecegi sekilde harcamaya basliyorlar. Maymunlar, 1 somun verip, 2 dilim elma almayi, fiyati 2 somun olan bir adet jell-o’ya tercih etmeye basliyor. Buraya kadar her sey guzel! Gunlerden bir gun, yine ana kafesten, deney kafesine alinan maymun, deney kafesindeki bir tepsi icinde bulunan 12 somunu gorup, aniden cilgina donuyor. Paralarin bulundugu tepsiyi kapip, ana kafese firlatiyor ve kendisini de ana kafese atiyor. Ana kafesteki butun maymunlar bir anda gokten para yagdigini gorup, yere dusen paralari kapismaya basliyorlar. Levitt, bunu yazisinda maymun tarihinde gerceklesen ilk "banka soygunu" (maymunun tepsiyi calmasi) ve "hapishane kacisi" (maymunun deney kafesinden, ana kafese kacisi) olarak tanimliyor. Butun bu kaos icinde arastirmacilar, ana kafesteki maymunlardan parayi geri almaya calisiyor. Olay biraz yatistigi bir anda Keith Chen, hic gormemeyi tercih ettigini soyledigi bir olaya sahit oluyor: Erkek maymunlardan biri, disi maymunlardan birine yaklasip, ona elinde bulunan somunlardan birini veriyor ve bunun karsiliginda disi maymun, erkek maymunun seks teklifini kabul ediyor! Isin ilginc yani bu iki maymunun "isi" bittikten sonra, disi maymun "kazandigi" parayi arastirmaciya getirip, bununla uzum almaya calisiyor. Chen, bu olayi maymun tarihindeki ilk " fuhus" olarak tanimliyor. Universitenin arastirma etik bolumu, maymunlar uzerinde yapilan para arastirmasinin, maymunlarin yasam kosulunu, degerlerini ve gundelik yasamlarini tamamen degistirdigi ve zedeledigi gerekcesiyle, arastirmayi iptal edip, maymunlara para verilmesini yasakliyor.