Petrol Rafinerileri Nasil Calisiyor ?

> Petrol Rafinerileri Nasil Calisiyor ? Benzin, gaz, motorin, jet yakiti ve plastikler... Bu urunler ve daha pek coklari, ham petrolun, rafinerilerde cok sayida islemden gecirilip aritilmasiyla elde edilir. Ham petrol yuzlerce farkli hidrokarbon icerir. Buna karsin rafineriler, ham petrolun yarisini benzine donusturur Gbu yakit 2,2,4 Gtrimetilpentan (birbirine zincirlenmis 8 karbon atomu) ve heptan (7 karbon atomu) harmanidir. Zincir ne kadar karmasik ise, motorun daha yuksek sikistirma oraninda calismasina izin verecek sekilde, molekul daha fazla sikistirilir. Benzinin oktan derecesini degerlendiren test karisimi 2,2,4-trimetilpentan ve heptan’i (87 oktan icin yuzde 87-13) bir araya getirir. Rafineriler oktan derecesini yukseltmek icin zaman icinde bazi katki maddeleri denediler. Tetraetil kursun "kursunlu benzin"de ise yaradi, ancak bir sure sonra kullanilmaktan vazgecildi, cunku katalitik konverter’lere zarar veriyordu. Ureticiler, bunun uzerine metil tertiyer butil etil’e (MTBE) gectiler, ancak bu karisimin da yeralti sularini kirlettigi ortaya cikti. Dolayisiyla yetkililer tarafindan MTBE’nin katki maddesi olarak kullanilmasi yasaklandi. Simdi alternatif olarak etanol kullaniliyor. Bunun oktan derecesi 108 ile 110 arasindadir; yuzde 10 etanol iceren benzin, ABD’de "gasohol" adi altinda pazarlaniyor. Petrol fiyati ve rafine Kamuoyunun cevre kirliligi yaratacagi kaygisi ve cevre yasalari nedeniyle gelismis ulkelerde yeni rafine kuruluslari ya askiya aliniyor ya da mesela ABD’de oldugu gibi son 30 yil icinde yeni rafineriler kurulamiyor. Bunun yerine daha az duyarli ulkelere yatirim yapiliyor.. Ancak petrol fiyatlarindaki artislardan rafineriler sorumlu tutulamaz. ABD Enerji Dairesi’nin bildirdigine gore nihai yakit fiyatlarinda rafineri asamasinin payi yalnizca yuzde 18’dir. (Fiyatlarda ham petrol fiyatinin payi yuzde 47, vergilerin payi yuzde 23, dagitici ve perakendecilerin payi yuzde 12’dir). Dusuk k�rlar ve kamuoyunun karsi cikisi nedeniyle sirketler yeni bir tesis icin gerekli olan 2 milyar dolari yatirmaya sicak bakmiyor. RAFINERI’de ham petrol kaynar ve cikan buhar aritma sutununa girer. Aritma sutununda yukselir ve kaynama noktasinin altinda sogudugu zaman yogunlasir. Uzun, hidrokarbon zincirleri dibe yakin bolgelerde, yuksek sicakliklarda yogunlasir; kisa, basit hidrokarbonlar, daha ust kisimlarda, daha dusuk sicakliklarda yogunlasir. Ikincil islemler urunu biraz daha aritmaya yarar. Delikli tepsiler buharin kapaklarin altinda kabarciklar olusturarak yogunlasmasina ve besleme borularina akmasina yol acar. Katalitik Reformer, isitilmis katalist uzerinden akan bolunmemis hidrokarbon molekullerini toplar. Bu reaksiyon, atomlari yeniden duzenler. Boylece molekuller dallara ayrilir. Bunlarin oktan derecesi artar ve tumuyle yanar. Katalitik Kraker isitilmis hidrokarbonlari sicak katalist ile karistirir ve bu sekilde sivilasmis bir yatak olusturur. Temas durumunda, katalist molekulleri uzun hidrokarbonlari kisa zincirler haline getirir. Daha sonra reaktor, sonucta ortaya cikan hareketsiz katalisti ayirir ve bunu rejeneratore gonderir. Bu arada kisaltilmis hidrokarbonlar yukari dogru cekilir. Rejenerator artakalan karbonu yakar. BUNLARI BILIYOR MUYDUNUZ? Balina yagi 1850’lerde giderek azalmaya baslayinca Kanadalilar yerden sizan yagi gaza donusturduler. Rusya deneme amacli petrol kuyulari acti. Ancak bu sanayi, Amerikali sanayici George Bissell’in Edwin Drake ile isbirligi yapip Oil Creek yakinlarinda bir kuyu acmaya karar vermesiyle 1859’da tetiklenmis oldu. Bu kuyudan cikan ham petrolden parafin uretildi. Parafin de gaza donusturuldu. Bu islemin sonunda elde edilen benzin, pis koktugu icin cope gidiyordu. Ham petrolun bir kismi erimis halde propan ve butan icerir. Bu gazlar aritma sutununun en uzerinde birikir. Propan daha sonra tekstilde, gida paketlemesinde ve otomotiv parcalari yapiminda kullanilan propilene donusturulur. Butan, sentetik kaucuk uretmek icin butadiyene donusturulur. Plastik konteynir ve paketlerde bulunan polietilenin kaynagi olan etilenin pek cogu yuksek sicaklikta, alcak basinc altinda "termal kraker" lerde aritilir. Kraker, hidrokarbonlari, her seferinde bir cift karbon atomu olusturacak sekilde acar. Aritma kapasitesi OPEC ulkelerinde giderek genisliyor. Kuveyt’teki tesislerde gunde 600.000 varil petrol islenir. Suudi Arabistan’da bu rakam 450.000 varildir. Cin, Hindistan, Guney Kore isletim kapasitelerini genisletmeye calisiyor. Arizona Clean Fuels adi verilen proje asamasindaki rafinerinin gunde 150.000 varil islemesi planlaniyor, ancak finansman gorusmeleri henuz sonuclanmis degil.